هردرختی که به دست خاک می سپاری،
لبخند عمیق آسمان و حال خوب زمین را در پی دارد.
گاهی برای رسیدن به نور باید از تاریکی گذشت.
پیش از آنکه دستهای درخت به نور برسد
پاهایش تاریکی را تجربه کرده.
آسمان، بسان سقفی است برافراشته؛ زمین بسان فرشی است گسترده؛ ستارگان، مانند چراغ های چیده شده ؛ گوهرها دردل این جهان ذخیره شده اند و همه چیز برای انسان آماده شده.
انسان پیوند ویژه ای با طبیعت دارد ، حفظ حرمت زمین به این است که آن را آباد سازیم . گوناگونی گیاهان و حیوانات، برای برآوردن منافع و مصالح او تهیه شده است. حفاظت از طبیعت نوعی شکرگذاری، دوستی با طبیعت و امانت داری درمقابل نعمت های خداوندی است. ایجاد یک باغ و شروع به کاشت درختان وگیاهان علاوه بر حفظ طبیعت باعث آرامش روح و جسم انسان می شود
برای احداث یک باغ جدید لازم است مواردی را مدنظر قرار دهیم چرا که احداث باغ یک امر بلند مدت است و باغدار فقط یک بار فرصت تصمیم گیری در مورد بعضی عوامل دارد و برای داشتن باغی زیبا ضروری است که به این موارد توجه کند از جمله وسعت زمین ، شرایط آب وهوایی منطقه ، خاک و شیب زمین، دما و تابش نور خورشید
اقدامات اولیه مهم قبل از احداث باغ
بررسی اقلیم ۱۵تا ۳۰ سال قبل منطقه برای بدست آوردن حداقل دما و حداکثر دماها در طول زمستان و تابستان
انتخاب رقم مناسب با توجه به خصوصیات مناسب مثل کیفیت میوه، مقاومت به تنش های سرمایی و…
انتخاب پایه مناسب با توجه به شرایط خاک منطقه (شوری، خشکی، آهکی، رسی، شنی)
انتخاب نوع درخت مناسب با توجه به آب و هوای منطقه (گرمسیر، نیمه گرمسیر، معتدل و سرد)
انتخاب زمین
زمینی که برای احداث باغ در نظر گرفته میشود باید داری خاک مناسب و عمیق و قابل نفوذ باشد به همین دلیل بررسی نوع خاک از کار های ضروری در امر درختکاری است، زیرا خاک عامل مؤثر در رشد و نمو درختان است. توجه به شیب و جهت شیب، وضعیت زهکشی و بالا بودن سطح آب زیرزمینی هم از موارد مهم دیگر است که حتما باید مورد توجه قرار گیرد.
عوامل اقلیمی مؤثر در احداث باغ
۱-درجه حرارت هوا
درجه حرارت هوا در فصول مختلف عاملی است که انسان کمتر می تواند در آن تأثیر داشته باشد. لذا ضروری است که قبل از احداث باغ آماری از میانگین درجه حرارت هوای منطقه در فصول مختلف چندین سال گذشته را در دست داشته باشیم و پس از آن نوع رقم مورد نظر را انتخاب و غرس نماییم.
۲- سرمای دیررس بهاره
سرما و یخبندان بهاره که در موقع گل دادن درختان یا بعد از آن بروز می کند بیش از سرمای پائیزه صدمه و خسارت وارد می کند. لذا در مناطقی که امکان بروز سرماهای دیررس بهاره زیاد است، بایستی از ارقام دیرگل جهت کشت استفاده نمود.
۳- میزان بارندگی
هر درخت به مقداری آب جهت ادامه حیات خود نیاز دارد و در صورت کافی نبودن بارندگی سالیانه و یا نامنظم بودن این بارندگی، در فصول معین سال بایستی کمبود آن با آبیاری تأمین شود.
۴- بادهای موسمی
در بعضی مناطق، در فصولی از سال بادهای شدیدی می وزد که دارای اثراتی به شرح ذیل است:
الف- در فصل گلدهی باعث ریزش گل و میوه می شود.
ب- باعث به هم خوردن شاخه ها و زخمی شدن شاخه ها و میوه ها می شود.
ج- در حین سم پاش مشکل به وجود می آورد.
د- باعث کج شدن ریشه ها و یا ریشه کن شدن درختان می شود.
ه- مانع پرواز زنبور عسل و گرده افشانی مناسب می شود.
۵-تابش نور خورشید
تابش نور خورشید سبب انجام عمل فتوسنتز در گیاه و در نتیجه تشکیل مواد غذایی در آن شده و از طرف دیگر باعث ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت گیاهان و گرم شدن زمین می شود.
۶- تگرگ و برف
برف و تگرگ در بعضی مناطق سبب شکستن شاخه ها و یا زخمی شدن میوه ها و همچنین سبب ریزش گل و میوه می شود. اطلاع ازاین موضوع انتخاب گیاهان مقاومتر را ایجاب می کند.
۷-رطوبت نسبی هوا
بالا بودن رطوبت نسبی هوا در دیررسی میوه ها همینطور از نظر شیوع بیماری های قارچی مختلف در درختان میوه حائز اهمیت است.
۸- ارتفاع از سطح دریا
درختان میوه از نظر ارتفاع از سطح دریا هر کدام در حد معینی رشد و نمو می نمایند و این موضوع در انتخاب درختان مناسب برای منطقه اهمیت فراوانی دارد.
آب کافی و مناسب
میزان آب مورد نیاز درختان میوه نسبت به نوع آنها متفاوت است. و دسترسی به آب از اولیت های باغداری است . البته در زمین هایی که آب مصرفی برای آبیاری از آب های زیرزمینی یا آب رودخانه تأمین می شود، اطلاع از ترکیبات شیمیایی و مواد مختلف موجود در آن و نیز درجه حرارت آب لازم است.
عملیات تسطیح زمین
پس از آنکه زمین از هر لحاظ برای درختکاری مناسب تشخیص داده شد، اولین کاری که باید انجام گیرد تسطیح آن است.
در زمین های با شیب تند، محل مورد نظر برای احداث به صورت تراس یا سکو درمی آید که هر تراس یا قطعه آن بایستی مسطح باشد. در زمین هایی که شیب کمی دارند نیز در ابتدا باید به تسطیح آن و از بین بردن ناهمواری های جزئی زمین اقدام کرد تا در اثر آبیاری و یا بارندگی خاک زمین شسته نشود، در غیر این صورت خاک قسمت های بالایی شسته شده و ریشه درختان بیرون می مانند و خاک در قسمت های پائین جمع شده و آب ریشه ی درختان پائین دست را فرامی گیرد و به مرور زمان باعث خفگی درختان می گردد.
پس از تسطیح زمین که با وسایل مختلف انجام می گیرد به عملیات ذیل می پردازند.
الف) تقویت خاک
با توجه به وضع خاک و مقدار مواد آلی موجود، به مقدار لازم حدود ۲۵ تا۳۰ تن کود حیوانی در هر هکتار پخش می شود و بلافاصله زمین به وسیله ی گاوآهن یا هر وسیله ی دیگر شخم زده می شود. عمق این شخم بایستی ۳۵ سانتی متر باشد که کود حیوانی به زیر خاک رفته تا مقداری از دسترسی علف های هرزی که در لایه های سطحی رشد می کند خارج شود و به ویژه در اصلاح لایه های عمقی مؤثر باشد.
ب) اصلاح خاک
خاک زمینی که برای درختکاری استفاده می شود نباید خیلی سخت باشد و حداکثر میزان رس آن از حدود ۳۰ تا۴۰ درصد بیشتر نباشد، همچنین بیش از حد شنی بودن زمین نیز مناسب نیست. پس در صورتی که زمین خیلی رسی یا شنی باشد باید نسبت به اصلاح آن اقدام کرد. برای زمین های رسی می توان به آن کود حیوانی و یا ماسه افزود و در صورت شنی بودن می توان با اضافه کردن مقداری رس یا کود حیوانی آن را تا حدودی اصلاح نمود.
زمان کاشت درختان
زمان کاشت درختان با توجه به شرایط آب و هوایی در مناطق مختلف متفاوت خواهد بود. به طور کلی در موقع استراحت گیاه می توان به تغییر مکان آن اقدام نمود. معمولاً در مناطق سرد معتدل و یا مناطق سردی که زمستان سخت دارند در دو فصل اواخر پائیز یا اواخر زمستان قبل از بیدار شدن درختان می توان به این کار مبادرت ورزید. اگر سرمای زمستان به اندازه ای شدید نیست که خطر یخبندان و سرما زدگی ریشه ی نهال را در پی داشته باشد، کشت درخت در اواخر پائیز مناسبتر است زیرا موجب جلوافتادن رشد نهال در بهار سال بعد می شود. البته باید دانست که مرکبات را پس از رفع خطر سرما و قبل از شروع فعالیت جدید گیاه در زمین اصلی می کارند.
فاصله ی درختان
درختان احتیاج به نور، حرارت آفتاب به منظور افزایش دما، مواد غذایی و فضای مناسب در خاک برای رشد و نمو ریشه و سایر قسمت های خود دارند و کشت درخت در فواصل کمتر و نامنظم مانع برآورده شدن نیاز درخت از نظر نور، مواد غذایی و فضای کافی برای ایجاد شاخ و برگ شده و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. در تعیین فواصل عواملی به شرح ذیل موثر است:
۱-رشد و نمو درخت
بعضی از درختان میوه مثل گردو، گلابی، زردآلو و گیلاس در نتیجه ی رشد زیاد فضای زیادتری را اشغال می نماید و باید فاصله آنها از یکدیگر بیشتر باشد.
۲- شدت یا ضعف تابش نور خورشید
در نقاطی که هوا ابری است طبیعتاً نور خورشید به مقدار کافی به درختان نمی رسد پس باید فاصله درختان را بیشتر گرفت. و برعکس در مناطقی جنوب کشورمان که نور و حرارت شدید و گرم و تشعشع زیاد است، نور زیاد به درختان باعث سوختن برگ و گاهی تنه ی درختان می شود، باید درختان را به هم نزدیک کاشت.
۳- نوع خاک
بهترین فاصله برحسب نوع خاک برای درختان معمولی تعیین گردیده که اندازه ی حداکثر آن مخصوص خاک های حاصلخیز و عمیق و حداقل آن مخصوص اراضی نامرغوب است.
۴-نوع پایه
پایه ای که پیوند بر روی آن انجام می گیرد در تعیین فاصله مؤثر است. مثلاً وقتی گلابی برروی پایه (به) پیوند زده می شود موجب پاکوتاه شدن گلابی می گردد و در نتیجه فاصله ی لازم بین آنها کمتر خواهد بود یا پیوند زردآلو برروی زردآلو درخت حاصل تنومند شده و فاصله ی بیشتری می خواهد اما زمانی که زردآلو بر روی پایه ی بادام پیوند شود به علت کمی جثه ی درخت حاصل شده، فاصله ی بین درختان کم در نظر گرفته می شود.
بعد از انتخاب محل باغ و آماده کردن زمین، اولین تصمیم گیری به گونه ی ارقام درختانی که باید کاشته شوند، معطوف می گردد.
نحوه کاشت درخت
پس از کندن چاله ها بایستی اقدام به غرس نهال نمود ولی قبل از آن باید اقداماتی برای نتیجه گیری بهتر از کار صورت گیرد.
الف) گودبرداری
پس از آنکه محل درختان در زمین اصلی مشخص شد آنها را با گچ و یا کوبیدن میخ های چوبی علامت گذاری و سپس به کندن گودها یا چاله ها می پردازیم.
زمان گودبردای یا چاله کنی با زمان درختکاری در ارتباط است ، اما باید توجه داشت بهتر است حفر چاله ها در پائیز صورت گیرد تا بارندگی های زمستان در داخل چاله پرشده و قسمتی جذب خاک اطراف چاله شود و در اثر یخبندان خاک اطراف چاله خرد و پوک گردد. بدیهی است در این صورت ممکن است چاله ها کمی مرمت لازم داشته باشد. در زمان گودبرداری باید دقت شود که خاک سطح زمین در یک سمت چاله و خاک های عمیق تر جدا از آن و در سمت دیگری از چاله ها ریخته شود.
ب) آماده کردن چاله های غرس نهال
ابعاد چاله های مخصوص درختکاری به عوامل مختلفی از قبیل نوع خاک و اندازه ی ریشه نهال و نوع بستگی دارد. برای داشتن درخت سالم و قوی لازم است در موقع کشت، مواد غذایی کافی در اختیار آن گذاشته شود. در موقع کاشتن نهال در چاله باید توجه داشت که گیاه به همان عمق که در خزانه ی زیر خاک بوده، در خاک محل اصلی کاشته شود زیرا در صورت کاشت عمیق تر قسمتی از ساقه به زیر خاک رفته و پس از مدتی خواهد پوسید و ممکن است موجب خشک شدن درخت شود.
با توجه به این که پس از کاشتن نهال با آبیاری پای نهال، خاک چاله کمی نشست می کند، این مسئله ممکن است باعث پایین رفتن ریشه شده و بعد ها در اثر کود دادن و امثال آن به تدریج خاک در اطراف قسمتی از تنه قرار گیرد؛ بنابراین نهال باید زمانی کشت شود که خاک به اندازه ی کافی نشست کرده است تا طوقه به عمقی مناسبی زیر خاک قرار گیرد و قسمتهایی از ساقه در خاک فرو نرود. به خصوص باید توجه کرد که محل پیوند در خاک مدفون نشود.
پ) غرس نهال
پس از انجام کاشت و پرکردن گودال، باید با فشار دادن خاک اطراف نهال با پا یا بیل، خاک اطراف ریشه ها را به طور کامل محکم کرد تا محفظه ی هوا در اطراف ریشه ها باقی نماند و همچنین مقدار نشست خاک که در اثر آبیاری به وجود می آید و باعث گود افتادن نهال می گردد به حداقل کاهش یابد.
بلافاصله پس از کاشت، باید نهال ها را آبیاری کرد. در غیر این صورت احتمال نهال های خشک شده بالا خواهد رفت و نیاز به کاشت مجدد خواهد بود.
توصیه های پایانی
- اگر از ابتدا، در انتخاب محل، آب و موقعیت درخت دقت نکنیم و درختان را با روش صحیح نکاریم، ضرر و خسارت حاصل از هر کدام از اشتباهات، قابل جبران نخواهد بود و یا به بهای از دست دادن چندین سال زحمت و مبالغ هنگفتی سرمایه تمام خواهد شد.
- طراحی باغ برحسب اینکه در دامنه یا زمین شیب دار یا مسطح قرار گرفته باشد متفاوت است. در دامنه و اراضی شیب دار باید با ساختن سکوهایی، طبقات مسطحی به وجود آورد که آب به خوبی در آنها جریان پیدا کند و بدین ترتیب زمین را برای کاشت درخت آماده نمود.
- بعداز طرح ریزی باغ روی کاغذ و مشخص کردن قطعات، خطوط کشت، جوی ها و نهرها، باید نقشه را روی خاک پیاده کرد.
- تسطیح زمین از ضروریات است درغیر این صورت آبیاری درختان به خوبی انجام پذیر نبوده و فرسایش و از بین رفتن خاک حتمی است.
- اطمینان از وضعیت خاک و اصلاح آن در صورت نیاز، قبل از هرگونه درختکاری از ضروریات حتمی است.
- کاشت بادشکن در سمت عمود به جهت بادهای اصلی محلی قبل از کاشتن درختان میوه باید به فاصله ی حداقل ۵ متر از اولین ردیف انجام گیرد.
- ردیف ها باید طوری طرح ریزی شوند که ضمن امکان استفاده از حداکثر زمین، دسترسی به قطعات برای انجام خدمات فصلی و جمع آوری محصول به آسانی میسر باشد.
